Η Χάρμαινα, τα βυρσοδεψεία της Άμφισσας, μέσα από τη φωτογραφική ματιά του Άρη Πιπέλια
Ο Άρης Πιπέλιας φωτογράφισε τη Χάρμαινα από τον Σεπτέμβριο του 1990 ως και τον Φεβρουάριο του 1991. Δεν είχε πρόθεση να κάνει μια «οπτικά» περιγραφική δουλειά, αλλά μια προσωπική, τέτοια που να αντιπροσωπεύει και να πιστοποιεί το ύφος του ως φωτογράφου. «Δεν μ’ ενδιέφερε να καταδείξω οπτικά τη δουλειά ενός βυρσοδέψη, ξεκινώντας απ’ τη παραλαβή της πρώτης ύλης περνώντας στα στάδια κατεργασίας και να τελειώσω φωτογραφίζοντας το τελικό προϊόν που οδεύει στην αγορά. Ήθελα να εκμεταλλευτώ το φως. Tο πλάγιο φως της Χάρμαινας. Πρωτίστως αυτό να με οδηγήσει σ’ εκείνες τις μικρές προσωπικές στιγμές (που δεν έχουν χρόνο) των ανθρώπων της δουλειάς, των πιτσιρικάδων της γειτονιάς που με άνεση εφεύρισκαν παιγνίδια μέσα κι έξω απ’ τα εργαστήρια των ταμπάκηδων και των τετράποδων που δε μπορούσαν ν’ αγνοηθούν γιατί είχαν ρόλο μέσα σ’ αυτό το θεατρικό έργο, με τα υπέροχα σκηνικά των αυθεντικών εσωτερικών χώρων των εργαστηρίων φωτισμένα με το νότιο-πλάγιο φως της Χάρμαινας», δηλώνει ο ίδιος στη «Ραδιοτηλεόραση»
Η φημισμένη Χάρμαινα είναι η συνοικία της Άμφισσας στην οποία επί πολλούς αιώνες ήταν συγκεντρωμένα όλα τα εργαστήρια που ασχολούνταν με την κατεργασία του δέρματος (Ταμπάκικα ή Ταμπακαριά).
Η Χάρμαινα βρίσκεται νότια και σε απόσταση περίπου 500 μέτρων από το ιστορικό Κάστρο της Άμφισσας, ενώ στα δυτικά της, και σε απόσταση επίσης περίπου 500 μέτρων, βρίσκεται ο σημαντικός Βυζαντινός Ναός του Σωτήρος (του 11ου αι. μ.Χ.).
Η τέχνη της κατεργασίας δερμάτων (βυρσοδεψία) στην Άμφισσα υπήρχε πολύ πριν το 1600, καθώς σ’ αυτήν αναφέρεται ο Άγγλος περιηγητής Dodwell, που διερχόμενος από την Άμφισσα, θαύμασε καταρχήν το μέγεθος των ελαιόδεντρων και του καρπού της ελιάς, αλλά και τα παραγόμενα χρωματιστά δέρματα που ήταν περιζήτητα σε όλη την Ελλάδα αλλά και αποτελούσαν προϊόντα εξαγωγής προς όλες τις γνωστές τότε χώρες του εξωτερικού.
Η κατεργασία των δερμάτων γινόταν με το άφθονο νερό της πηγής της συνοικίας Χάρμαινας, υπήρχε δε διαδεδομένη η πεποίθηση ότι το νερό αυτό είχε την εξαιρετική ιδιότητα να προσδίδει στα δέρματα της Χάρμαινας τον χαρακτηριστικό ανεξίτηλο και στιλπνό κίτρινο χρωματισμό τους.
Οι ταμπάκηδες της Χάρμαινας χρησιμοποιούσαν κυρίως το γίδινο (κατσικίσιο) δέρμα. Η εργασία τους ήταν πλήρως χειρονακτική και πολύ χρονοβόρα, η δε κατεργασία του δέρματος ήταν φυτική και η δέψη του γινόταν με κύρια υλικά το βελανίδι και το ρούδι. Η φυτική αυτή κατεργασία έδινε στα δέρματα τη μοναδικότητα να παρουσιάζουν ιδιαίτερη αντοχή στη χρυσή γραφή. Αφού λοιπόν διαπιστώθηκε ότι τα δέρματα που τύγχαναν αυτής της επεξεργασίας (φυτικής) ήταν τα μοναδικά που διατηρούσαν ανεξίτηλα στο χρόνο τα χρυσά γράμματα, άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως στη βιβλιοδεσία και στις περγαμηνές, αλλά ακόμη και για τσάντες, πορτοφόλια, χαρτοφύλακες, για την εσωτερική επένδυση των παπουτσιών κ.λπ.
Η μεγάλη ακμή των ταμπάκικων της Χάρμαινας διατηρήθηκε μέχρι και το μεσοπόλεμο, ενώ μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο και σταδιακά η συνοικία των βυρσοδεψών παρήκμασε εξαιτίας της δυναμικής εισόδου των πλαστικών υλικών που αντικατέστησαν το δέρμα στις περισσότερες από τις εφαρμογές του.
Σήμερα έχουν απομείνει όλα κι όλα στη Χάρμαινα 3-4 εργαστήρια ταμπάκηδων που αγωνίζονται να συντηρήσουν την προαιώνια τέχνη τους μέσα στις καταιγιστικές εξελίξεις της σύγχρονης ζωής. Η συνοικία της Χάρμαινας παρ’ όλα αυτά, εξακολουθεί να ασκεί μια μοναδική γοητεία τόσο στους ντόπιους, όσο και στους επισκέπτες της. Τα μοναχικά και ατμοσφαιρικά σοκάκια της, τα ερειπωμένα παλιά εργαστήρια, η πηγή και τα παλιά πλατάνια, το γραφικό Τουλασίδι (κεντρικό κτήριο του οικισμού, παλιά κοινόχρηστος χώρος των ταμπάκηδων, σήμερα πολιτιστικός χώρος της Άμφισσας) συνθέτουν μια μοναδική στον ελληνικό χώρο γειτονιά, μεγάλης ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας.
Από το 1989 σαράντα δύο κτήρια της Χάρμαινας (παλιά βυρσοδεψεία – ταμπάκικα) έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα. Εξ αυτών τέσσερα ανήκουν στο Δήμο Άμφισσας (νυν Δήμος Δελφών), ενώ τα υπόλοιπα ανήκουν σε ιδιώτες και κυρίως σε παλιούς βυρσοδέψες, κάποια δε από αυτά έχουν ήδη αναπαλαιωθεί και αναδειχθεί.
Άρης Χ. Πιπέλιας
Ο Άρης Πιπέλιας γεννήθηκε και ζει στη Λαμία. Απ’ τα φοιτητικά χρόνια ξεκινά η δουλειά του στη φωτογραφία, όταν σπούδαζε στην Αθήνα στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή. Είναι Γεωπόνος στην ειδικότητα και εκπαιδευτικός στο επάγγελμα.
Έχει εκθέσει ατομικά και ομαδικά. Το 1991 προσκεκλημένος της μεγάλης Γαλλικής φωτογραφικής διοργάνωσης και περιοδεύουσας έκθεσης με τίτλο «Identités Méditerranéennes» (Ταυτότητες της Μεσογείου), η δουλειά του μεταφέρεται σε πολλές μεγάλες πόλεις και πρωτεύουσες των χωρών της Μεσογείου. Το 2006 η δουλειά του παρουσιάζεται στην Αθήνα στο Μουσείο Μπενάκη. Απ’ το 2011 εκτίθεται μόνιμα η φωτογραφική δουλειά του -αφιέρωμα στις Θερμοπύλες- στο Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης Θερμοπυλών με τον το τίτλο «Σύννεφα στις Θερμοπύλες».
