Αυτή η οικογένεια σκοτώνει φασίστες. Είναι μια παράδοση που όλα τα μέλη της ακολουθούν για πάνω από 70 χρόνια. Η πολυβραβευμένη παράσταση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ της Αβινιόν έρχεται να αναστατώσει την Αθήνα. Πόσο ηθικό είναι να σκοτώνεις κάποιον που δεν είναι ηθικός;

Τι είναι φασισμός; Υπάρχει θέση για βία στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο; Μπορούμε να παραβιάζουμε τους νόμους της δημοκρατίας στην προσπάθειά μας να την υπερασπιστούμε; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, από 4 έως 8 Δεκεμβρίου, η πολυβραβευμένη παράσταση Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες του Πορτογάλου Τιάγκο Ροντρίγκες, καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ της Αβινιόν.

Είναι μια όμορφη βραδιά. Η οικογένεια έχει μαζευτεί στο εξοχικό της, κάπου στον πορτογαλικό Νότο. Το αγριογούρουνο σιγοψήνεται. Τα σπαράγγια με τα αυγά είναι έτοιμα. Κάτι όμως δεν πάει καλά. Γιατί τους λένε όλους Καταρίνα, άνδρες και γυναίκες; Και γιατί όλοι φορούν ποδιές και φούστες κλαρωτές; Τα πάντα είναι μέρος μιας παράδοξης τελετουργίας.

Διότι αυτή η οικογένεια σκοτώνει φασίστες. Έχουν αυτή την παράδοση, μία φορά τον χρόνο, να εγκαταλείπουν την κανονική ζωή τους για να επιτελέσουν ένα φονικό τελετουργικό. Η αρχή έγινε το 1954, ως αντίποινα στον φόνο της 26χρονης εξεγερμένης αγρότισσας Catarina Eufémia, μιας τρόπον τινά «Αντιγόνης», που ήταν υπαρκτό πρόσωπο και σύμβολο του αγώνα των Πορτογάλων κατά της δικτατορίας, η οποία κράτησε από το 1933 έως το 1974. Έκτοτε, κάθε χρόνο, ένας φασίστας φονιάς γυναικών θανατώνεται στον βωμό της εκδίκησης για τον άδικο χαμό της.

Βρισκόμαστε πλέον στο 2028 και, ενώ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς βρίσκεται και πάλι στην εξουσία, το νεαρότερο μέλος της οικογένειας, η Καταρίνα, πρόκειται να σκοτώσει τον πρώτο της φασίστα, ο οποίος έχει απαχθεί για αυτόν ακριβώς τον σκοπό. «Είναι μια μέρα γιορτής, μια μέρα ομορφιάς και θανάτου» όπως λένε οι δικοί της.

Ωστόσο, η νεαρή Καταρίνα αρνείται να προχωρήσει στη θανάτωση του ομήρου. Ξεσπάει τότε οικογενειακή έριδα. Φαντάσματα του παρελθόντος ξυπνούν και ζητούν εκδίκηση. Σκοτεινές προφητείες απαιτούν την επιτέλεση της θυσίας. Δυσεπίλυτα ερωτήματα ανακύπτουν.

Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης και συγγραφέας επισημαίνει πως, με την Καταρίνα, επιδίωξή του ήταν η δημιουργία ενός έργου το οποίο θα προκαλούσε αναστάτωση, ανεξάρτητα από τις πολιτικές πεποιθήσεις των θεατών. «Και για να το επιτύχουμε αυτό, θα έπρεπε εμείς οι ίδιοι πρώτα να αισθανόμαστε αναστατωμένοι. Μου φαινόταν θεμελιώδες να αναζητώ σε κάθε πρόβα τη σπίθα της αναστάτωσης. Και ένιωθα πολύ τρομοκρατημένος, αλλά συγχρόνως και ενθουσιώδης, για τις συνεχόμενες μέρες αναστάτωσης που βιώναμε, καθώς δουλεύαμε με αυτό το υλικό, προσπαθώντας να χτίσουμε χαρακτήρες, λόγια και γεγονότα επί σκηνής, που θα επιχειρούσαν να χρησιμοποιήσουν τα εργαλεία του θεάτρου για να οδηγήσουν το κοινό σε ένα ταξίδι μυθοπλασίας και σκέψης».

Η Καταρίνα απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Ξένης Παράστασης στα UBU 2023 στην Ιταλία, το Βραβείο Καλύτερης Ξένης Παράστασης το 2023 από την Ένωση Κριτικών Γαλλίας, ήταν υποψήφια για βραβείο στην κατηγορία Καλύτερης Διεθνούς Παράστασης στα Premis de la Crítica, στην Καταλονία, ενώ περιλαμβάνεται στη λίστα με τις καλύτερες ευρωπαϊκές παραστάσεις του 2022 από τους New York Times. Μια συναρπαστική σύγχρονη τραγωδία με ένα απροσδόκητο φινάλε, που έχει χαρακτηριστεί «πραξικοπηματικό», μας καλεί να αναλογιστούμε για το τι είναι ικανή η ανθρωπότητα. Από έναν θεατρικό δημιουργό που επικαλείται την έννοια του ανθρωπισμού στο σήμερα με όρους αγωνιώδους διαλεκτικής: τον Πορτογάλο Τιάγκο Ροντρίγκες, τον οποίο πρωτοσύστησε στο ελληνικό κοινό η Στέγη το 2016 με το έργο του, By Heart.

Στα 46 του χρόνια, ο Τιάγκο Ροντρίγκες συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πλέον διακεκριμένους θεατρικούς δημιουργούς της Ευρώπης. Το θέατρό του, πολιτικό και ποιητικό, διαπλέκει ιστορικά γεγονότα με κοινωνικά φαινόμενα, αντλεί από την ιδιωτική και τη δημόσια εμπειρία και κάνει χρήση ελάχιστων μέσων. Σε συνέντευξή του αναφέρει για την παράσταση: «Το έργο επιχειρεί να κάνει αυτό που θεωρώ ότι είναι μία από τις ζωτικές αρετές του θεάτρου: να προτείνει χαρακτήρες που, μέσα από αυτά που σκέφτονται και λένε και κάνουν επί σκηνής, αλλά και μέσω του τρόπου που τα κάνουν, μας επιτρέπουν να σκεφτούμε διαφορετικά για τη δική μας ζωή. Αυτά που είχαμε στην αρχή ήταν μια οικογένεια και ένα ερώτημα για τη θέση της βίας σε μια δημοκρατική κοινωνία, όταν αυτή έρχεται αντιμέτωπη με την απειλή αντιδημοκρατικής σκέψης και δράσης ή με μια επικείμενη δικτατορία, και θέλαμε να θέσουμε αυτά τα ερωτήματα με έναν τρόπο που θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει κι εμάς τους ίδιους. Έτσι ώστε να μην είναι κατευναστικά, εξυπηρετώντας μόνο την επιβεβαίωση όσων πιστεύουμε ότι είναι οι κοινές μας αξίες – και οι οποίες πιθανότατα δεν είναι κοινές μας αξίες, αλλά απλώς πιστεύουμε ότι είναι κοινές, κι έτσι συχνά μας εκπλήσσουν τα αποτελέσματα εκλογών και συνειδητοποιούμε τότε ότι μπορεί να μοιραζόμαστε αυτές τις αξίες σε ένα πιο ανθρώπινο και προσωπικό επίπεδο, αλλά σε κοινωνικό επίπεδο η ερμηνεία και η χειραγώγηση των ιδεών και η διαμόρφωση της συμμετοχής μας στα κοινά συχνά μας διαχωρίζουν ως πολίτες. Έτσι, λοιπόν, δεν θέλαμε ένα έργο που θα κατεύναζε, θα επιβεβαίωνε ή, ακόμα, θα υπέθετε ότι ξέρει τι σκέφτεται το κοινό και ποιες είναι οι πεποιθήσεις του κοινού. Θέλαμε ένα έργο που θα αναστάτωνε, ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις αυτών που θα το δουν. Που θα παρείχε ευχαρίστηση, φυσικά, αλλά μια ευχαρίστηση με αναστάτωση».

Με μια δύναμη εσωτερική και απαράμιλλη, η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες έρχεται να μας αναστατώσει, εγείροντας θέματα που αντηχούν στη σημερινή Ευρώπη με τους πολέμους να ξεσπούν ολόγυρά μας, ενώ η απάθεια και η έλλειψη αλληλεγγύης παρελαύνουν.

Συντελεστές παράστασης «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες»

• Κείμενο & Σκηνοθεσία: Tiago Rodrigues
• Καλλιτεχνική συνεργάτρια: Magda Bizarro
• Σκηνογραφία: F. Ribeiro
• Φωτισμοί: Nuno Meira
• Κοστούμια: José António Tenente
• Σχεδιασμός Ήχου & Πρωτότυπη Μουσική: Pedro Costa
• Διεύθυνση Χορωδίας & Φωνητικές Ενορχηστρώσεις: João Henriques
• Αφηγήσεις: Cláudio de Castro, Nadezhda Bocharova, Paula Mora, Pedro Moldão
• Χορογραφία: Sofia Dias, Vítor Roriz
• Διαχείριση Όπλων: David Chan Cordeiro
• Μεταφράσεις: Thomas Resendes (γαλλικά), Daniel Hahn (αγγλικά), Vincenzo Arsilio (ιταλικά), Igor Metzeltin (γερμανικά), Γιάννης Παπαδάκης(ελληνικά)
• Υποτιτλισμός: Patrícia Pimentel
• Με τους/τις: Isabel Abreu, Romeu Costa, António Fonseca, Beatriz Maia, Marco Mendonça, António Parra, Carolina Passos Sousa, Rui M. Silva
• Παραγωγή: Teatro Nacional D. Maria II (Λισαβόνα)
• Εκτελεστική Παραγωγή: Festival d’Avignon
• Συμπαραγωγή: Wiener Festwochen (Βιέννη), Emilia Romagna Teatro Fondazione (Μόντενα), Théâtre de la Cité – CDN Toulouse Occitanie & Théâtre Garonne Scène européenne (Τουλούζ, Γαλλία), Festival d’Automne à Paris & Théâtre des Bouffes du Nord (Παρίσι), Teatro di Roma – Teatro Nazionale (Ρώμη), Comédie de Caen (Καέν, Γαλλία), Théâtre de Liège (Λιέγη, Βέλγιο), Maison de la Culture d’Amiens (Αμιέν, Γαλλία), BIT Teatergarasjen (Μπέργκεν, Νορβηγία), Le Trident – Scène nationale de Cherbourg-en-Cotentin (Γαλλία), Teatre Lliure (Βαρκελώνη), Centro Cultural Vila Flor (Γκιμαράες, Πορτογαλία), O Espaço do Tempo (Μοντεμόρ-ο-Νόβο, Πορτογαλία)
• Υποστήριξη: Almeida Garrett Wines, Cano Amarelo, Culturgest
• Μουσική της παράστασης: Hania Rani (“Biesy” και “Now, Run”), Joanna Brouk (“The Nymph Rising” και “Calling the Sailor”), Laurel Halo (“Rome Theme III” και Hyphae”) και Rosalía (“De Plata”).
• Δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 στο Centro Cultural Vila Flor(Γκιμαράες, Πορτογαλία).

Διάρκεια: 2 ώρες και 30 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Κατάλληλο για 16+
Στην παράσταση ακούγονται πυροβολισμοί

Συζήτηση με τον Tiago Rodrigues: Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου μετά την παράσταση (στα αγγλικά)

Βραβεία & Διακρίσεις
Βραβείο Καλύτερης Ξένης Παράστασης στα UBU 2023, στην Ιταλία.
Βραβείο Καλύτερης Ξένης Παράστασης το 2023 από την Ένωση Κριτικών Γαλλίας.
Υποψήφιο για βραβείο στην κατηγορία Καλύτερης Διεθνούς Παράστασης στα Premis de la Crítica, στην Καταλονία.

Περισσότερες πληροφορίες

Μόλις στα είκοσί του χρόνια, ο Τιάγκο Ροντρίγκες έγινε μέλος της πρωτοποριακής βελγικής κολεκτίβας tg STAN. Με την ομάδα αυτή γύρισε τον κόσμο, περιοδεύοντας σε δεκαπέντε χώρες. Κι ενώ είχε ήδη αρχίσει να δραστηριοποιείται σκηνοθετικά και συγγραφικά, στα 26 του ίδρυσε τον θίασο Mundo Perfeito μαζί με τη Magda Bizarro. Με αυτό το σχήμα έκανε το ντεμπούτο του στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, ανεβάζοντας το σαιξπηρικό έργο Αντώνιος και Κλεοπάτρα το 2015. Επτά χρόνια μετά, επέστρεψε στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή θεατρική διοργάνωση, αυτήν τη φορά ως καλλιτεχνικός διευθυντής της. Στο μεσοδιάστημα (2015-2021), διατέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Ντόνα Μαρία Β΄ της Πορτογαλίας.

Με Σαίξπηρ έκανε και την πρώτη του σκηνοθετική εμφάνιση στη Στέγη, όταν δίδαξε επί σκηνής ένα σονέτο του σε δέκα εθελοντές θεατές. Η παράσταση, με τίτλο By Heart, ήταν ένα σχόλιο για τη σημασία που έχει η μετάδοση της γνώσης και για τη δύναμη της ποίησης.

Ωστόσο, η πρώτη εμφάνιση του Ροντρίγκες στη Στέγη μάς πηγαίνει πίσω στο 2011, όταν συμμετείχε ως ηθοποιός στις Αντιγόνες των tg STAN, μια σύνθεση που έφερνε σε αντιπαράθεση δύο σύγχρονες εκδοχές του μύθου, αυτές του Jean Cocteau και του Jean Anouilh.

Η δραματουργία της Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες προέκυψε συνεργατικά, με τα μέλη του θιάσου να μελετούν κείμενα για τον ολοκληρωτισμό, τη βία και την άνοδο της ακροδεξιάς στη σύγχρονη Ευρώπη. Στον πυρήνα της μελέτης τους βρέθηκαν έργα των πολιτικών φιλοσόφων Hanna Arendt και Slavoj Žižek, καθώς και συγγραφέων που έχουν μιλήσει ευρύτερα για τη βία, από τον Σοφοκλή έως τον Albert Camus και τον Edward Bond. Επικεντρώθηκαν επίσης σε αναλύσεις των ομιλιών λαϊκιστών ηγετών, όπως του Τραμπ, του Μπολσονάρο και του Ορμπάν. Οι πρόβες διακόπηκαν απότομα όταν ανέκυψε η πανδημία και τελικά η παράσταση έκανε πρεμιέρα στο Centro Cultural Vila Flor (Γκιμαράες, Πορτογαλία) τον Σεπτέμβριο του 2020 μέχρι να διακοπεί ξανά και τελικά να παρουσιαστεί στο Εθνικό Θέατρο Ντόνα Μαρία Β΄ της Πορτογαλίας, τον Απρίλιο του 2021.

Σύμφωνα με τις κριτικές, ο Ροντρίγκες φαίνεται να κέρδισε το στοίχημα της αναστάτωσης: «Αν κάποιοι εκλάβουν [την παράσταση] ως μανιφέστο, πρόκειται για ένα μανιφέστο που συνοψίζει τη σημασία του θεάτρου στη σημερινή κοινωνία. […] Μπορεί το θέατρο να μας βγάλει από την απάθειά μας; Μπορεί να μας βάλει σε σκέψεις για τη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας; Θα μπορούσαμε μάλιστα να υποστηρίξουμε ότι αυτά δεν είναι δευτερεύοντα ερωτήματα, αλλά αποτελούν τον πυρήνα της ιδέας πίσω από αυτό το έργο. Ο Τιάγκο Ροντρίγκες αναδεικνύει την κριτική σκέψη που πολύ συχνά βλέπουμε να αντικαθίσταται από μια δήθεν ουδετερότητα για τρέχοντα κοινωνικά ζητήματα. Και μας καλεί να αντιδράσουμε».

Στο σκηνοθετικό του σημείωμα, αναφέρεται στην –κατά πολλούς ουτοπική– δυνατότητα των τεχνών να προκαλέσουν μια επιστροφή σε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, στην υποκειμενικότητα και την αμφισημία. «Ίσως δεν θα χρειαστεί να καταβάλουμε μια τόσο τεράστια προσπάθεια, όπως είχαμε κρίνει αναγκαίο […]. Αντί να βασιστούμε σε εμφανείς αναφορές στο παρόν, πιστεύουμε ότι ο καλύτερος τρόπος να μιλήσουμε για ό,τι συμβαίνει τώρα είναι να ασχοληθούμε με τη μυθοπλασία του εγγύς μέλλοντος».

Λίγα λόγια για τον Tiago Rodrigues

Η πρωταρχική φιλοδοξία του Πορτογάλου ηθοποιού Τιάγκο Ροντρίγκες ήταν να παίξει με ανθρώπους που θα ήθελαν να συμπράξουν και να επινοήσουν παραστάσεις. Η γνωριμία του με την ομάδα tg STAN το 1997, σε ηλικία μόλις 20 ετών, επιβεβαίωσε οριστικά την προσήλωσή του στην απουσία ιεραρχίας εντός μιας δημιουργικής ομάδας. Η ελευθερία που του δόθηκε τότε, σε ό,τι αφορά την ερμηνεία και τις αποφάσεις, θα επηρέαζε για πάντα τις μελλοντικές του παραστάσεις.

Έτσι, ο Τιάγκο Ροντρίγκες βρέθηκε επανειλημμένα και σε πρώιμο στάδιο της καριέρας του σε θέση πρωτεργάτη και σιγά σιγά κατέληξε να σκηνοθετεί και να γράφει έργα πάνω στα οποία «σκόνταφτε» τυχαία. Παράλληλα με αυτό, έγραφε επίσης κινηματογραφικά σενάρια, ποιήματα, προλόγους, άρθρα γνώμης κ.λπ. Το 2003 συνίδρυσε, από κοινού με τη Magda Bizarro, τη θεατρική ομάδα Mundo Perfeito, με την οποία έχει δημιουργήσει πολλές παραστάσεις, χωρίς να εγκατασταθεί σε κάποιον μόνιμο χώρο, αλλά λαμβάνοντας μετακλήσεις από πολλούς οργανισμούς στην Πορτογαλία και διεθνώς. Στη Γαλλία, η πιο αισθητή παρουσία του ήταν με την πορτογαλική εκδοχή του σαιξπηρικού Αντώνιος και Κλεοπάτρα στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 2015. Το By Heart παρουσιάστηκε το 2014 στο Théâtre de la Bastille, το οποίο αργότερα τον προσκάλεσε να ηγηθεί μιας «κατάληψης» του θέατρου για δύο μήνες την άνοιξη του 2016, στη διάρκεια των οποίων δημιούργησε το έργο Bovary.

Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Ντόνα Μαρία Β΄ στη Λισαβόνα, από το 2015 έως το 2021, ο Τιάγκο Ροντρίγκες συνεχίζει να δημιουργεί παραστάσεις χρησιμοποιώντας τα περιορισμένα μέσα που έχει οικειοποιήσει ως προσωπική του καλλιτεχνική γλώσσα. Σε μια ευρύτερη κλίμακα, έχει γίνει γεφυροποιός ανάμεσα στις πόλεις και την επαρχία, οικοδεσπότης και συγχρόνως υπέρμαχος ενός ζωντανού θεάτρου. Ανακηρύχθηκε επικείμενος διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν τον Ιούλιο του 2021, ενόσω παρουσίαζε τον Βυσσινόκηπο του Τσέχοφ στην Αυλή των Τιμών του Παπικού Ανακτόρου, θέση που ανέλαβε τελικά τον Σεπτέμβριο του 2022.

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Joseph Bandere